برنامه تغذیه‌ای خیار
4 تیر 1403
گندم (Triticum aestivum ,L) در ميان گياهان زراعي بيشترين سطح كشت در دنيا را دارد و مهم‌ترين منبع تأمين غذاي انسان محسوب ميشود. متوسط مصرف سرانه گندم در جهان 130 كيلوگرم و در ايران 220 كيلوگرم گزارش شده است. بر اساس اعلام فائو در سال 2015 سطح زير كشت اين گياه در ايران 7 ميليون و 50 هزار هكتار، توليد كل آن 14 ميليون تن و متوسط عملكرد آن در هر هكتار 1985 كيلوگرم گزارش شد (FAO. 2015). محدوديت عناصر غذايي به ويژه نيتروژن از مهم‌ترين عوامل محدود كننده عملكرد گندم مي‌باشد. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با برنامه جامع کودی گندم آشنا شوید.
افزایش اندازه و وزن دانه گندم
اندازه دانه گندم به شدت تحت تأثیر تغذیه گیاه به ویژه در طول دوره مهم، پر شدن دانه است. تأمین عناصری مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، سیلیس، منگنز و روی از اهمیت ویژهای برخوردار هستند. اندازه دانه گندم توسط ژنتیک گیاه و طول دوره پر شدن دانه تعیین می‌شود. به محض اینکه گرده افشانی اتفاق افتاد، جنین و اندوسپرم شروع به رشد میکنند و گیاه فتوسنتزها، همچنین نشاسته و پروتئین ذخیره شده (در برگ‌ها و ساقه‌ها) را به دانههای در حال رشد هدایت می‌کند. هر چه این دوره پر شدن دانه طولانیتر باشد، احتمالاً اندازه دانه گندم بزرگ‌تر خواهد بود.
نقش نیتروژن (ازت) در رشد گندم
نياز گندم به نيتروژن بيش از هر عنصر ديگري مي‌باشد. در بافت‌هاي گياهي نيتروژن فراوانترين عنصر پس از اكسيژن، كربن و هيدروژن است و به مقداري بيش از ساير عناصر غذايي معدني براي رشد و ادامه‌ي زندگي گياهان مورد نياز است. بهطوريكه در مقياس جهاني پس از خشكي، نيتروژن مهم‌ترين عامل محدود كنندهی توليد گياهان زراعي به شمار می‌رود. نيتروژن ميتواند غلظت فسفر در گياهان را به واسطه افزايش توانايي ريشه‌ها در جذب، انتقال و جابجايي اين عنصر افزايش دهد و با بهبود صفات مورفولوژيك و فيزيولوژيك گياهان زراعي، در نهايت منجر به افزايش عملكرد شود. مدیریت نیتروژن بیشترین تأثیر را بر اندازه و وزن دانه نهایی گندم خواهد داشت. مصرف زود هنگام نیتروژن باعث می‌شود تاج پوشی بزرگ، حاوی سطوح بالایی از کربوهیدرات در ساقه که طی بلوغ به دانه‌ی در حال رشد منتقل می‌شود، در گیاه ایجاد شود. كمبود نيتروژن، توليد ماده خشك، پروتئين، عملكرد دانه و ميزان كلروفيل را كاهش ميدهد. بنابراین؛ در مصرف نیتروژن خیلی باید دقت کرد چون مصرف بیش از اندازه نیتروژن، هم تجمع نیترات در گیاه، زود پیر شدن گیاه و پر نشدن کامل دانه را منجر می‌گردد.
نقش فسفر در رشد گندم
پس از نيتروژن فسفر مهم‌ترين عنصر غذايي مورد نياز گياه است و كمبود فسفر در گياهان نيز دومين مشكل عمده حاصل‌خيزي خاك در سراسر دنياست. گياهان براي ساخت بسياري از تركيبات آلي به اين عنصر نياز دارند. اين عنصر در كليه فرآيندهاي بيوشيميايي، تركيبات آنزيم، ساز و كارهاي انتقال آنزيم دخالت دارد. فسفر نيز مانند عنصر نيتروژن بر صفات زراعي و فيزيولوژيك گياهان زراعي تأثيرگذار است. بين عناصر اثر متقابل وجود دارد بهطوري كه كمبود هر يك از عناصر كارايي استفاده از ديگري را كاهش ميدهد. بين نيتروژن و فسفر حالت برهم‌كنش مثبت وجود دارد و جذب نيتروژن باعث می‌شود جذب فسفر توسط گياه افزايش يابد. اثر متقابل نيتروژن و فسفر يكي از مهم‌ترين اثرات متقابل كودي در توليدات محصولات زراعي مي‌باشد. فسفات نقش عمده‌ای در تأمین انرژی در فرآیندهای مهم گیاهی دارد. توزیع مجدد کربوهیدرات ذخیره شده در ساقه و برگ‌ها، نیاز به انرژی دارد که عنصر فسفر این فرآیند را در دستیابی به اندازه مطلوب دانه گندم فراهم می‌سازد. کودهای فسفاته، بایستی همزمان با عملیات خاکورزی در سطح زمین، پخش شوند. چون به علت کم تحرک بودن، عنصر فسفر لازم است در منطقه ریشه قرار گرفته و با خاک مخلوط شود. برای بهبود اندازه دانه نهایی میتوان از کودهای فسفاته گرانوله، پودری و مایع تولید شرکت کیمیا کود پارس در طول فصل زراعی و رشد، استفاده کرد.
نقش پتاسیم در پر شدن دانه گندم
پتاسیم به حرکت مواد مغذی در اطراف گیاه کمک می‌کند زیرا جریان تعرق را تنظیم می‌کند. همچنین پتاسیم در جلوگیری از پیری زودرس که در زمان خشکسالی در طول پر شدن دانه ایجاد می‌شود، کمک می‌کند. گیاهان دارای کمبود پتاسیم در تنظیم تعرق از طریق برگ ضعیف هستند که این عامل منجر به تنش گرمایی و پژمردگی می‌شود. منابع کافی پتاسیم دوره پر شدن دانه را افزایش میدهد که در نتیجه منجر به بهبود وزن دانه گندم می‌شود.
نقش منگنز، روی و سیلیس در رشد گندم
منگنز و روی هر دو با نقش خود در متابولیسم نیتروژن توسط گیاه باعث بهبود وزن دانه گندم می‌شوند. در مرحله پر شدن دانه استفاده از سیلیکات پتاسیم تاپ پلاس توصیه می‌شود. برای انتقال مواد از برگ به دانه، عنصر پتاسیم نقش کلیدی دارد، همچنین عنصر پتاسیم در سیگنال پیری نیز نقش داشته و منجر به پیری زودرس گندم می‌شود. نکته مثبت کود سیلیکات پتاسیم دارا بودن عنصر سیلیسیم است که باعث بهبود مقاومت و افزایش استحکام ساقه‌های گندم خواهد شد.
سایر عوامل موثر بر اندازه دانه گندم
علاوه بر مدیریت تغذیه‌ای گندم، مدیریت آب (آبیاری منظم برای جلوگیری از تنش خشکی) و همچنین مدیریت بیماری (استفاده از قارچ کشها) در اندازه و وزن دانه‌ها و در نتیجه در افزایش عملکرد مؤثر میباشند. گندم بهاره به رشد در شرایط خشکی حساس است. از طرفی آبیاری زیاد از حد نیز ممکن است برای گیاه در حال رشد مشکل ساز باشد. آبیاری بیش از حد در مرحله رسیدگی گندم می‌تواند موجب دیر رس شدن محصولمان گردد. گندم زمستانه در دورههای سرد در مرحله اولیه رویشی خود خوابیده است و برای ورود گیاه به چرخه زایشی نیاز به کاهش دما (نزدیک به انجماد) دارد. به این معنا که یک محصول زمستانه تا زمانی که یک دوره طولانی در شرایط سرد، زیر 40 درجه فارنهایت (4 درجه سانتی‌گراد) را تحمل نکند، بذری تولید نمیکند. دمای بیش از 90 درجه فارنهایت (32 درجه سانتی‌گراد) می‌تواند باعث استرس گرمایی در گیاه و کاهش تولید محصول شود. از سوی دیگر، بهترین دما برای رشد گندم دمای بین 70 تا 75 درجه فارنهایت (24 – 21 درجه سانتی‌گراد) است. گونه‌های بهاره ممکن است در دمای پایین‌تر از ۴۰ درجه فارنهایت (۴ درجه سانتی‌گراد) و تا ۹۵ درجه فارنهایت (۳۵ درجه سانتی‌گراد) رشد کنند. در برخی از مراحل رشد گیاه، حفظ درجه حرارت برای رشد گندم در این محدوده بسیار مهم است. درجه حرارت برای جوانه زنی بذر نیز امری بسیار مهم میباشد.
جدول برنامه جامع کودی گندم، پیشنهادی کیمیا کود پارس
| مرحله رشد | کود پیشنهادی برای گندم | نحوه مصرف (آبیاری/ محلول‌پاشی/خاکی) |
| قبل از کاشت گندم | خاکی | |
| بذر مال گندم | خیساندن بذرها در محلول هیومیکی به مدت چند دقیقه | |
| شروع پنجه زنی گندم | اسید هیومیک تاپ پلاس + NPK سه بیست تاپ پلاس+ NPK پودری 10-50-10 تاپ پلاس | کود آبیاری |
| ساقه دهی گندم |
NPK پودری 36-12-12 تاپ پلاس+ گوگرد مایع + اسید هیومیک تاپ پلاس |
کود آبیاری محلول پاشی |
| ظهور خوشه و دانه بندی گندم | میکرو کامل مایع تاپ پلاس+ NPK 15-5-30 تاپ پلاس |
کود آبیاری محلول پاشی |
| پر شدن دانه گندم | سولوپتاس (52-0-0) تاپ پلاس+ سیلیکات پتاسیم تاپ پلاس | کود آبیاری محلول پاشی |
تولیدکننده انواع نهاده‌های کشاورزی
